Δεν πρόκειται να συνεχίσουμε τη συζήτηση για το αν η ομηρική Ιθάκη αντιστοιχεί με τη σημερινή. Γι’ αυτήν άλλωστε έχει χυθεί πολύ μελάνι από την εποχή του Θ. Κουρούκλη το 1893, του H. Draheim το 1894, και του W. Doerpfeld το 1902. Την αφορμή για την αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης, έδωσαν οι εργασίες του R. Hercher, όπου υποστηριζόταν πως η γεωγραφία του ποιητή της Οδύσσειας ήταν ολότελα φανταστική. Στην κρίση αυτή, στηρίχθηκε ιδιαίτερα στο χωρίο της Οδύσσειας 9, 21-8. Εκεί ο Οδυσσέας δίνει στον βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοο πληροφορίες για την καταγωγή του και για την κατοικία του. Οι στίχοι στους οποίους γίνεται λόγος έχουν ως εξής: ναιετάω δ’ ’Iθάκην εὐδείελον ἐν δ’ ὄρος αὐτή | Νήριτον εἰνοσίφυλλον ἀριπρεπές ἀμφί δέ νῆσοι | πολλαί ναιετάουσι μάλα σχεδόν ἀλλήλῃσι. | Δουλίχιόν τε, Σάμη τε καί ὑλήεσσα Ζάκυνθος | αὐτή δέ χθαμαλή, πανυπερτάτη εἶν’ ἀλί κεῖται | πρός ζόφον αἱ δέ τ’ ἄννευθε πρός ἠῷ τ’ ἠέλιόν τε | τρηχεῖ ἀλλ’ ἀγαθή κουροτρόφος οὔ τοι ἐγώ γε | ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
Στους ανωτέρω στίχους και δίχως εξεζητημένες ερμηνείες ο ποιητής με το στόμα του Οδυσσέα λέει πως η Ιθάκη σε σχέση με τα γύρω της νησιά Δουλίχιο, Σάμη και Ζάκυνθο, κείται η τελευταία προς τα δυτικά της θάλασσας, ενώ οι άλλες βρίσκονται προς τα ανατολικά αυτής. Όπως όμως είναι γνωστό, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, γιατί η Ιθάκη βρίσκεται ανατολικά και βορειοανατολικά της Κεφαλλονιάς, βόρεια της Ζακύνθου και νότια της Λευκάδας, πάντως όχι δυτικά από αυτές. Μονάχα για τη Ζάκυνθο θα μπορούσε να υποστηριχθεί, πως ενώ δυτικά βρίσκεται στο ίδιο μήκος με την Ιθάκη, ανατολικά την υπερβαίνει γύρω στα 15 χιλιόμετρα, λόγω του μεγαλύτερου όγκου της.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα...

Ο καθηγητής της χειρουργικής Χάρης Τουλ ήταν ο πατέρας μου. Εκτός από αξιόλογος γιατρός είχε και τρομερές γνώσεις, γεωγραφικές, φιλοσοφικές, αστρονομικές, και ιδίως ιστορικές. Άνθρωπος χαμηλών τόνων, σοφός και σεμνός, έγραψε, αφού συνταξιοδοτήθηκε το 1967 αυτές τις τόσο βαθυστόχαστες ιστορικοιατρικές μελέτες, έργο μιας ολόκληρης σίγουρα ζωής. Δυστυχώς το ογκώδες αυτό βιβλίο των εφτακοσίων και περισσοτέρων σελίδων δεν κυκλοφόρησε καθόλου στην αγορά, μοιράστηκε μονάχα σε γιατρούς, συγγενείς και φίλους φιλολόγους από τη μητέρα μου Άννα Τουλ. Στον εκδοτικό μικρό εκείνο οίκο το σύγγραμμα αυτό χρειάστηκε πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί. Ο πατέρας μου άρχισε πια να καταρρέει λόγω της προχωρημένης του ηλικίας, έτσι δεν μπόρεσε να πάει τα βιβλία αυτά μοναχός του στα βιβλιοπωλεία της Αθήνας, και κανένας δυστυχώς από εμάς δεν ενδιαφέρθηκε να τα πουλήσει. Κατέληξαν σε μια ντουλαπίτσα στο υπόγειο και τα έφαγαν τα ποντίκια... Αρχαία ελληνικά ο Χάρης Τουλ γνώριζε στην εντέλεια, το ίδιο και λατινικά, διαβάζοντας τον Όμηρο ή τον Βιργίλιο από το πρωτότυπο, δίχως ποτέ του να φοιτήσει στη Φιλοσοφική Σχολή. Συνεργάστηκε με πολλά ιατρικά περιοδικά της εποχής του, ξενόγλωσσα, αγγλικά κυρίως, γερμανικά αλλά και γαλλικά. Τελείωσε τις σπουδές του στο Βερολίνο μαζί με τα τρία του αδέλφια, που έγιναν με τη σειρά τους άριστοι επιστήμονες. Έλαβε λίγο προτού αρρωστήσει το Αριστείο από την Ακαδημία Αθηνών, και πέθανε πλήρης ημερών δίχως να χάσει ευτυχώς τα λογικά του μετά από μια μακροχρόνια βασανιστική ασθένεια. Με τα δυο του παιδιά τον αδελφό μου κι εμένα δεν ασχολήθηκε σχεδόν καθόλου. Ο Τζίμης Τουλ, ο γιος του, είχε κληρονομήσει την καταπληκτική του μνήμη, σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, και εργάστηκε χρόνια ατελείωτα σαν δημόσιος υπάλληλος στην Ε.Υ.Δ.Α.Π., γράφοντας μια ενδιαφέρουσα μελέτη στο περιοδικό Ιστορία για τους Παλαιολόγους και διαβάζοντας ολοένα σαν τον πατέρα του ιστορικά βιβλία με τόση ευκολία, λες και επρόκειτο για μυθιστορήματα! (Πέθανε εξήντα δύο ετών από έμφραγμα). Εγώ ήμουν δεκατρία χρόνια μικρότερή του, τον είχα λοιπόν σαν πατέρα μου. Πεζογράφος και ποιήτρια έγραψα σε μεγάλη μάλλον ηλικία πάρα πολλά βιβλία, είκοσι τρία στον αριθμό. Τα δεκαεπτά κυκλοφορούν πια στο εμπόριο. Στο τέλος λοιπόν της καριέρας μου σκέφτηκα να πάρω δεκατρείς μελέτες του πατέρα μου, τις λιγότερο ιατρικές, διασκευάζοντάς τις, και γράφοντάς τις στην καθομιλουμένη, από την καθαρεύουσα αρχαίζουσα που ήταν, για να τις διαβάσουν και νεότεροι από μένα, άνετα πια. Εύχομαι το δέκατο όγδοο αυτό βιβλίο μου να είναι καλοτάξιδο. Ο Χάρης Τουλ έκανε μια πολύ προσεγμένη εργασία, που θα τη ζήλευαν και οι πιο γνωστοί σύγχρονοι ιστορικοί. Οι γνώσεις του ήταν απεριόριστες! Όλη του τη ζωή τον θυμάμαι καθισμένο στο γραφείο του με κάποιο μολύβι στο χέρι να κρατάει σημειώσεις από τα αμέτρητα ιστορικά αγγλικά βιβλία που διάβαζε. Ένας γείτονάς μας έλεγε πως ο γιατρός Χάρης Τουλ είναι μια φορητή βιβλιοθήκη, και δεν είχε άδικο! Τι κρίμα να μην εκλεγεί ακαδημαϊκός. Από όλους τους συναδέλφους του ήταν σίγουρα ο πιο μορφωμένος...